Landschappen en mensen
Het zuidelijke deel van de Vogezen herbergt buitengewone natuurlijke en culturele schatten en identiteitsvormende landschappen die Regionaal natuurpark Ballons des Vosges zo aantrekkelijk maken en zijn status van regionaal natuurpark bevestigen. Op ontdekkingstocht gaan in het Regionale Natuurpark van de Ballons des Vosges betekent kennis maken met het buitengewone erfgoed – en de mensen die het tot leven brengen.
ANWB Campings Vogezen | ACSI Campings Vogezen | Vakantiehuizen Vogezen
De ontdekkingstocht door het Regionaal natuurpark Ballons des Vosges, die u hier zult vinden, viert alle rijkdommen van dit gebied: natuurlijk en cultureel, maar ook menselijk, door specifieke expertise en geselecteerde accommodaties te benadrukken. Hier vindt u een selectie van activiteiten waarmee u dit buitengewone gebied op een respectvolle manier kunt ontdekken.
De geschiedenis van de mensen – De Vogezen
Sinds het Neolithicum (tussen 5500 en 2000 jaar voor Christus) zijn stammen de Vogezen overgestoken en hebben ze hier regelmatig gejaagd en gewoond. Tot de komst van de Romeinen waren er meer mensen in de berggebieden. Vanaf de 6e eeuw werden onder invloed van de Ierse monnik Colomban, met steun van de plaatselijke aristocratie, talloze kloosters en abdijen gesticht. De eerste opruiming wordt uitgevoerd en de hellingen worden bevolkt. Op deze manier wordt de ontwikkeling en opening van de valleien bevorderd. De vroege exploitatie van de Vogezen is afhankelijk van natuurlijke hulpbronnen – water, hout, bodem en ondergrond. Dit land, dat werd gevormd door het feit dat verschillende stammen er doorheen trokken en elkaar hier ontmoetten, behoort tot het Heilige Roomse Rijk van de Duitse Natie en vervolgens gedeeltelijk tot het hertogdom Lotharingen. De religieuze oorlogen van de 16e eeuw en de Dertigjarige Oorlog in de 17e eeuw leidden tot een breuk met de Germaanse wereld. Met de Vrede van Westfalen van 1648 en de Vrede van Nijmegen in 1679 wordt de Elzas onder Franse bescherming geplaatst. Na de Nederlandse Oorlog werd de Franche-Comté in 1678 ook een deel van Frankrijk. Na de dood van Stanislas Lesczynski, hertog van Lotharingen en schoonvader van Lodewijk de 15e, valt Lorraine onder de Franse kroon.
Met de introductie van de afdelingen in 1790 verhuisden ook de besluitvormingscentra. Het massief van de Vogezen, voorheen een religieus, economisch en politiek centrum, verliest zijn invloed ten gunste van de steden Vesoul, Belfort, Colmar en Epinal. Na de Frans-Duitse oorlog (1870-1871) werd de Elzas Duits en bleef dat tot 1918: de rand van de Vogezen, omgedoopt tot Ligne Bleue (Duits: Blauwe Lijn) door Jules Ferry, vormt de grens.
De hoge weilanden werden door de monniken ontwikkeld voor de landbouw, maar de valleien danken hun ontwikkeling voor een groot deel aan de mijnbouw en later de textielindustrie, die hier niet alleen de nodige grondstoffen vindt, maar ook de benodigde energie en arbeid. Tegenwoordig zijn de houtindustrie, landbouw en toerisme de belangrijkste bronnen van inkomsten in dit gebied. Met zijn natuurlijke en culturele schatten, de mythische Ligne Bleue en de diverse landschappen die je ervan kunt ontdekken, zijn wandelpaden, uitstekende producten en de savoir-faire die hier woont, evenals zijn dynamische en rijke culturele programma, bieden de individuele hellingen bezoekers een heel ander facet van de Vogezen.
Geologie en klimaat – De Vogezen
De Vogezen bestaan uit gneis in het noorden, graniet in het midden en sedimentair gesteente van vulkanische oorsprong in het zuiden. Dit zijn de overblijfselen van de enorme en oude Variscaanse bergen die 400-500 miljoen jaar geleden werden gevormd. De huidige oppervlaktevorm van de bergen is echter veel recenter. Het is te wijten aan de tektonische stijging en de ineenstorting van de voormalige fundering, die werd veroorzaakt door het vouwen van de Alpen. De oude bergen rezen inderdaad een tweede keer, braken in het midden en vormden zo de Rijnvlakte. Zo zien de Vogezen en het Zwarte Woud eruit in het westen en oosten. De landschappen die we vandaag kennen, zijn ontstaan door erosie en gletsjeractiviteit. De laatste ijstijd eindigde 12.000 jaar geleden.
De diversiteit van de natuurlijke omgevingen in de Vogezen is verbazingwekkend. Dit komt door de vorm van het oppervlak en de geologische variaties, maar vooral door de klimatologische omstandigheden die kunnen worden toegeschreven aan de topografie, de hoogte of de oriëntatie. Op deze manier houden de Hoge Vogezen de oceanische fronten van slecht weer uit het westen tegen. De winters zijn koud en de zomers koel (gemiddeld 11 ° C vergeleken met 20 ° C in de Elzasser vlakte). De neerslag op de bergkammen is gemiddeld soms wel twee meter water op jaarbasis, beduidend sterker dan in Colmar, dat met 50 cm een van de droogste streken van Frankrijk is.
Landschappen – Regionaal natuurpark Ballons des Vosges
De hoofdkam en zijn beboste hellingen vormen de Hoge Vogezen, waaruit de valleien van de Elzas, Lotharingen en Franche-Comté voortkomen. In dit gebied werd in 1989 het Regionaal Natuurpark Ballons des Vosges opgericht. Het Plateau van de Duizend Meren in de Franche-Comté is de tweede grote natuurlijke schat van het Regionaal natuurpark Ballons des Vosges. De Vogezen herbergen een verbazingwekkende verscheidenheid aan zeldzame natuurlijke omgevingen zoals hoge weilanden, veenmoerassen, beuken-sparrenbossen, colline eiken-beukenbossen, kalksteenwilgen, waterlopen, meren en vijvers. Deze bieden habitats voor flora en fauna die typisch zijn voor de Vogezen: ruwe uil, lynx, slechtvalk, anjer, mos, zonnedauw of arnica …
De ronde koepels van de Vogezen, genaamd “ballons” (Engels: Belchen), maakten een einde aan de slechte weersfronten die uit de zee kwamen. De winters zijn koud, de zomers koel. Het regent hard op de bergkammen; er kan tot twee meter water per jaar vallen. Deze voorwaarden bevorderen de uitbreiding van het bosgebied dat tweederde van het Regionaal natuurpark Ballons des Vosges beslaat. Op de lagere niveaus wordt de bosbedekking doorkruist of omlijst door hooilanden, weilanden, boomgaarden, wijngaarden en kalkstenen gazons. De sporen van vroege menselijke aanwezigheid in dit middelgebergte zijn bewaard gebleven via musea en interpretatiecentra. Deze landschappen zijn gemaakt door mensenhanden.
Ballons Comtois – Regionaal natuurpark Ballons des Vosges
Kalksteen en kristallijne rotsen komen hier samen en herbergen een rijke flora en fauna. Dit gebied, dat behoort tot het departement Vogezen en de voormalige regio Franche-Comté, verwelkomde vanaf de middeleeuwen mensen van verschillende oorsprong die werk vonden in plaatselijke mijnen, spinnerijen of weverijen. Het gebied ligt op het kruispunt van drie regio’s en vier departementen. De hoogste tak is de Ballon d’Alsace (Duits: Elzasser Belchen) in het zuidelijke deel van de Vogezen.
De Ballon d’Alsace: vanaf de top op een hoogte van 1248 meter kunnen bezoekers genieten van het uitzicht op een betoverend landschap dat zich bij mooi weer uitstrekt tot aan de met sneeuw bedekte Alpen. De geschiedenis van Ballon d’Alsace is nauw verbonden met de nederzetting door herders die de berg aan het einde van de middeleeuwen bebouwden. In 1763 werd een weg aangelegd die Lepuix-Gy met Saint-Maurice verbond, waardoor Ballon d’Alsace een steeds populairdere plaats werd. Naast de boerderij komt er een herberg. Vanaf 1870 bezoeken talrijke reizigers de Elzas, die bij het Duitse rijk is ingelijfd. Er worden steeds meer hotels en hutten gebouwd, waardoor het toerisme zowel in de zomer als in de winter kan worden uitgebreid. Tegenwoordig is het aantal bezoekers ongeveer 800.000 bezoekers per jaar
De Ballon de Servance: Op 1216 meter hoogte is de Ballon de Servance het dak van de Haute-Saône en het meest zuidelijke van de Ballons des Vosges. Het is gemakkelijk herkenbaar aan het militaire radarsysteem op de top. Omzoomd met bomen, met een ronde top en zacht glooiende hellingen, ligt het ten oosten van de Ballon d’Alsace (1247 meter) en wordt ervan gescheiden door de Col du Stalon (958 m). In het westen rijst het uit boven de hoge vallei van de Ognon. De Ballon de Servance en de Ballon d’Alsace zijn de twee hoogste toppen in de Saône-Vogezen. Het massief van Ballon de Servance is zeer uitgestrekt en heeft vier bergkammen, waarvan er één de natuurlijke en historische grens met Lotharingen vertegenwoordigt. Het wandelpad aan de oostkant leidt naar een uitkijkpunt vanwaar men een prachtig uitzicht heeft op de Planche-des Belles-Filles, gemakkelijk te herkennen aan de drie heuvels, de Ballon d’Alsace en bij mooi weer zelfs de Zwitserse Alpen. Bewonder het uitzicht op de Moezelvallei bij de berghut op Col du Luthier. Vanaf hier kunt u verder gaan op het langeafstandswandelpad GR5 naar Ballon d’Alsace.
De valleien in departement Vogezen
De valleien van de Vologne, de Moezel, de Moselotte en de Meurthe dringen door tot de hoofdkam van de bergen en vormen zo een belangrijk netwerk voor bewoning en transport. Ondanks de minder vruchtbare grond werden eerst de dalbodems en daarna de lagere hellingen drooggelegd en bewoond en ontwikkelde zich weidebouw.
Om historische redenen overheersen individuele boerderijen in verspreide nederzettingen in Lorraine. Aan de kant van Lotharingen, op de zacht glooiende en gemakkelijk toegankelijke hellingen, zijn er veel geïsoleerde binnenplaatsen die in de traditionele grote en vierkante vorm zijn gebouwd. Elke boerderij in deze valleien was volledig autonoom en de bewoners konden zonder hulp van buitenaf overwinteren. Zagerijen en textielfabrieken werden in de vallei gebouwd en profiteerden van het rivierwater. Dankzij deze fabrieken konden de bewoners in het dorp blijven door te zorgen voor banen en huisvesting in de slaapzalen van de arbeiders. De houtindustrie, de landbouw en het toerisme in de winter en zomer zijn de belangrijkste bronnen van inkomsten in de Vogezen. Sommige van deze boerderijen, die nu zijn gemoderniseerd, bieden toeristen inzicht in de productie van lokale producten, zoals de Géromé, een rauwmelkse kaas en voorloper van de Munster kaas. Deze kaas dankt zijn naam aan het stadje Gérardmer, waar een kaasmarkt plaatsvond en dat vooral bekend staat om zijn meer (Lac de Gérardmer). Het Lac de Gérardmer is ontstaan door de ijstijd van de Vogezen en is het grootste natuurlijke meer in de Vogezen, zelfs vóór het Lac de Longemer. Tien meren omlijsten de centrale bergkam van de Vogezen.
De valleien in departement Haute-Rhin
Door het zinken van de Bovenrijnkloof had de erosie van de laatste ijstijd een bijzonder sterke impact op de Vogezen aan de kant van de Elzas. Vanaf een hoogte van meer dan 900 meter kom je een ware granieten muur tegen, die de vestiging in de valleien erg moeilijk maakte. Dit natuurlijke obstakel en de extreme klimatologische omstandigheden op de top leidden tot de dichtere nederzetting van de zonnige hellingen op middelhoge hoogte.
In het oosten wordt de bergkam doorbroken door steil aflopende, steenachtige karen. De overheersende westenwinden duwden de sneeuw oostwaarts onder de bergkam, waar de sneeuwmassa’s diepe poelen vormden. In de landbouw overheerst de melkproductie. Op de middelste en lagere hellingen bepalen hooilanden en weilanden vol fruitbomen in de directe omgeving van de boerderijen en dorpen het beeld. Verderop zijn de voormalige stoppelvelden grotendeels vervangen door uniforme aanplant van coniferen. Natuurlijke bossen zijn alleen te vinden bij de toppen of op de steile hellingen. De Elzasser hoge valleien Doller, Thur en Münster zijn zeer verschillend in termen van taal, cultuur, landschap, economie en zelfs de manier van leven. Dus men spreekt bijvoorbeeld in de Val d’Orbey in de Pays die, samen met de Col du Bonhomme, één van de oudste kruisingen vormt tussen de Elzas en Lotharingen, een Romaans dialect. Ongeacht hun cultuur of locatie werken steeds meer mensen in deze valleien in de nabijgelegen grote stedelijke gebieden. Dit heeft sinds de jaren zeventig geleid tot een toenemende verstedelijking van de valleien. Het park werkt nu nauw samen met gemeenten en gemeentelijke verenigingen om deze verstedelijking, die een grote impact heeft op het landschap, opnieuw in te richten.
De wijnbouwgebieden
De oostelijke uitlopers van de Vogezen langs de Rijnvlakte bestaan uit heuvels die bijzonder geschikt zijn voor het verbouwen van wijnstokken. De architectonische rijkdom van de dorpen langs de wijnroute is te danken aan de ontwikkeling van de wijnbouw. De Romeinen waren de eersten die de wijnbouw introduceerden in de Elzas, die vervolgens werd uitgebreid door de monniken die in de regio woonden vanaf de 9e eeuw. Vanaf de 13e eeuw werden de wijndorpen versterkt onder de bescherming van machtige adellijke families.
In de uitlopers van de Elzas, die wordt beschermd door de bergketen, heerst een uitzonderlijk heet en droog microklimaat. De kalkstenen vegetatie doet denken aan mediterrane heide of oosterse steppen. De dorre graslanden danken hun oorsprong aan de mensen die vanaf de 7e eeuw de eikenbossen hebben gekapt en de heuvels in de uitlopers van de Vogezen hebben bewerkt. Tegenwoordig worden ze niet meer als weiland gebruikt en worden ze bedreigd door de verspreiding van de Elzasser wijnstok. Het beheer van deze gebieden heeft tot doel de habitats te behouden en te herstellen waarin veel soorten zoals de oostelijke groene hagedis, de gors, verschillende soorten orchideeën of de pasquebloem voorkomen.
De Hoge Vogezen – Regionaal natuurpark Ballons des Vosges
Dit natuurlijke paradijs biedt een verbazingwekkende verscheidenheid aan natuurlijke habitats. Dit kan worden toegeschreven aan geologische variaties en het reliëf van de Vogezen, maar vooral aan de klimatologische omstandigheden. Deze habitats zijn uitzonderlijk: heide, hoge weilanden, rode beukenbossen en hoogveen, gemodificeerde natuurlijke bossen (bossen met inheemse boomsoorten die van nature zijn aangegroeid en af en toe tekenen van menselijke activiteit), esdoornbossen op losse puinhopen, keteldalen …
67 planten en 19 gewervelde soorten werden geclassificeerd als zeer zeldzaam of uiterst zeldzaam, zoals bijvoorbeeld het boshoen, een soort die een symbool is geworden van wilde, ongerepte bossen. Sparren en rode beuken domineren de beboste hellingen. Eiken en beuken groeien in het meer gematigde klimaat van de lager gelegen vlaktes. Het natuurparadijs met zijn kwetsbare habitats, die ook op Europees niveau zijn erkend, staat onder speciale bescherming: er zijn vijf nationale natuurreservaten opgericht, waarvan er vier worden beheerd of gezamenlijk worden beheerd door het park Ballons des Vosges. Daarnaast zijn er drie regionale natuurgebieden aangelegd. De meeste toppen van de Hoge Vogezen hebben Duits klinkende namen die terug te voeren zijn op de oude nederzetting van de Vogezenrug door Elzasser herders en melkers die zich, op instigatie van de hertogen, met hun kuddes vestigden in de enorme landgoederen van de Elzasser abdijen van Münster en Murbach. Vanaf de 19e eeuw, vooral vanaf de jaren 70, leed de landbouw in de Vogezen onder een massale leegloop van het platteland. De bergboeren kunnen wat extra geld verdienen dankzij het toenemende wandeltoerisme onder invloed van de Vosges Club. De toppen van de bergketen zijn gemakkelijk over de weg te bereiken. Veel landherbergen, de zogenaamde ferme-auberges, zijn in opkomst en stimuleren het weilandbeheer weer. De Hoge Vogezen zijn erg populair vanwege hun landschappen en de rust die hier heerst.
De Route des Crêtes, aangelegd tijdens de Eerste Wereldoorlog, is nu een zeer toeristische route die het gemakkelijker maakt om het natuurlijke erfgoed met zijn typische landschappen te ontdekken. Het Park van de Ballons des Vosges staat voor de uitdaging om de natuur te behouden. Natuurlijk erfgoed verzoenen met toerisme.
Het plateau van de duizend meren
De gletsjers van het Kwartair hebben een landschap met zachte vormen gecreëerd en tal van andere sporen nagelaten: krassen, morenen, keien, veenmoerassen en vele kleine met water gevulde gletsjerpotten die sinds de middeleeuwen door de bewoners zijn verwijderd. De oorsprong van dit Scandinavisch ogende landschap is terug te voeren op het gebruik van deze holtes voor visteelt.
Ontbossing bevorderde de aanleg van weilanden die werden gebruikt voor weidebouw. Metallurgie, glasblazerijen en fabrieken voor hout- en steenverwerking vestigden zich in de valleien, die veel hout en water verbruikten. Elke holte werd een watermassa, ofwel bedekt door het bos of omgeven door weilanden. De meest talrijke zijn kleine vijvers met een oppervlakte van minder dan 50 hectare. Met hun koude en zure water zijn ze niet erg productief, maar wel geschikt voor de traditionele karperteelt. De traditionele visteelt is echter geleidelijk vervangen door vrijetijdsactiviteiten. De meren die aan zichzelf zijn overgelaten, transformeren op natuurlijke wijze; ze slibben dicht of veranderen in moerassen met een grote biodiversiteit. Vooral de zonnedauw, een geslacht van vleesetende planten, groeit daar. Op het plateau getuigen stenen kruisen en zandsteengroeven van hoe nauw de geschiedenis van de mensen in deze regio verband houdt met de steenbouw.
Vertaald van bron: Parc naturel régional des Ballons des Vosges
Informatie Centra:
Espace Nature Culture
35, chemin du Harderet
Château-Lambert
70440 Haut-du-Them Château-Lambert
Office de tourisme de Guebwiller
3, rue du 4 Février
Château de la Neuenbourg
68500 Guebwiller